24 Nisan 2023’te, alışılmadık bir hava olayı ile ilgili raporlar sosyal medyada büyük ilgi gördü. Özellikle, insanların kuzey auroralarının normalde meydana gelmediği yerlerde görmesi dikkat çekti. Arizona, Orta Kaliforniya ve Güney İngiltere’de gökyüzü mor, yeşil ve sarı renklere büründü. Bilim insanlarına göre, bu muhteşem ışık gösterisinin nedeni bir geomanyetik fırtınaydı. Peki, kuzey auroraları normalde nasıl oluşur ve onları bu kadar renkli yapan nedir? Bu makalede bunu keşfedelim.
Kuzey Işıkları Nasıl Oluşur?
Kuzey Işıkları Nasıl Oluşur: Kuzey ışıkları veya aurora borealis, genellikle Kuzey Kutbu yakınlarında görülen doğal ışık fenomenleridir. Auroralar güneşten kaynaklanır, ancak bunun ışığı ile değil. Güneş rüzgârı, bu çok renkli ışıkları atmosferimize çizen etkenlerdir. Arktik Çemberi’nin ötesinde, aurora borealis’i neredeyse her gün görebilirsiniz; Güney Kutbu’nda da, aurora australis olarak adlandırılmaktadır.
Aurora borealis ışıması, gezegenin manyetik alanı tarafından yakalanan yüklü güneş rüzgârı parçacıklarının atmosferdeki gazlarla etkileşime girmesiyle oluşur. Bu nedenle, bu olguyu sadece Dünya’da değil, örneğin Jüpiter’de de görmek mümkündür. İşte nasıl işe yaradığı:
- Üzerinde yaşadığımız gezegen, güneşten gelen yüklenmiş parçacıkların akışları ile karşılaşır.
- Manyetik alan, bu parçacıkları uzaklaştırarak bir kalkan görevi görür.
- Güneşten gelen baskı, manyetik alan çizgilerinin bir kısmını “indirgiyor”.
- Manyetik kutuplar bölgesinde, güneşten gelen yüklenmiş parçacıklar gezegenin koruyucu tabakasının altına sızar.
- Bu yüklenmiş parçacıklar, büyük bir hızla hareket etmeye başlar. İşte bu, Dünya atmosferinde radyasyonun oluşma şeklidir.
- Yüklenmiş parçacıklar, atmosferdeki gazlarla reaksiyona girerek uyarılmış ve iyonlaşmış gazlar üretir. Sonuç olarak, parıltı ortaya çıkar.
Jüpiter’de, hidrojen atomları aynı süreçle uyarılır, ancak ultraviyole aralığında parıldarlar.
Kuzey Işıkları (Aurora Borealis) her seferinde benzersizdir. Farklı bir parıltı aralığı, şekli ve süresi vardır. Bu, atmosferin düzensiz bileşimi ve hava olaylarından kaynaklanır.
Aurora Renkleri Neye Bağlıdır?
Yüklü parçacıklar farklı elementlerle karşılaştığında, aurorayı oluşturan farklı renkler meydana gelir. Kuzey ışıklarının en yaygın rengi soluk yeşildir. Bu, elektronların oksijen atomlarıyla çarpışmasından kaynaklanır. Aynı parçacıkların çarpışması ayrıca bir kırmızımsı parıltı da üretebilir. Aynı anda, elektronların azot atomlarıyla çarpışması mor auroralar oluşturur.
Güneş rüzgarının yoğunluğu ve sıklığı da aurora borealis’in renkleri ve desenlerinde rol oynar. Güçlü güneş rüzgarları, daha yoğun ve yaygın gösterimler oluşturarak daha parlak ve canlı renkler yaratabilmektedir.
Aşağıdaki tablo, aurora renklerini ve özelliklerini özetlemektedir:
| Aurora Rengi | Gaz Türü | Yükseklik |
|---|---|---|
| Kırmızı | Yüksek irtifalarda oksijen | 150 milden veya 241 km'den yüksek |
| Yeşil | Düşük irtifalarda oksijen | 150 mil veya 241 km'ye kadar |
| Mor | Azot | 60 mil veya 96 km'den yüksek |
| Mavi | Azot | 60 mil veya 96 km'ye kadar |
Kuzey Işıkları Türleri
Gökyüzü farklı şekillerde ve çeşitli yoğunluklarla parlayabilmektedir. Kutup ışıkları, aşağıdaki kategorilere ayrılırlar:
- Elektron: Bu tür kuzey ışıkları, yüklü elektronların havada bulunan parçacıklarla çarpışması sonucu meydana gelir ve insanların hayran kaldığı tüm parlak auroraları oluşturur.
- Proton: Az incelenmiş bir fenomen. Protonların en sık hava ile çarpıştığı zamanlar manyetik fırtınalar sırasında olur. Parlama, insan gözüne görünmeyebilir ancak bir kameranın lensi aracılığıyla görülebilir.
- STEVE: 2015 yılında Kanadalı gökyüzünde parlak bir mor şerit belirdi. Bu, yaklaşık 5432°F (3000°F) sıcaklığındaki bir gaz akıntısının havaya çarpmasıyla gerçekleşti. NASA‘da bir uzay fizikçisi olan Dr. Elizabeth McDonald, bu benzersiz olguya uygun bir ad buldu – Güçlü Termal Emisyon Hızı Artışı. Bu ifadenin orijinal kısaltması STEVE şeklindedir.
Şekil olarak, auroral gösterimler aşağıdaki türlere sınıflandırılmaktadır:
Auroral Gösterim Sınıflandırması
- Arklar: Aurora borealis‘in en yaygın türlerinden biridir ve gökyüzünde uzanan parlak, parlayan bantlarla karakterizedir. Genellikle tek bir ark veya birbirini kesen birden fazla ark olarak görülürler ve boyutları ile şekilleri değişkenlik gösterebilmektedir.
- Bantlar: Bu, arklarla benzerlik gösteren, ancak daha geniş ve daha az yapılandırılan bir aurora borealis türüdür.
- Işınlar: Bu, merkezi bir noktadan yayılan dar ışınlar gibi görünen bir kutup ışığı türüdür. Birkaç dakika veya hatta saatlerce sürebilirler ve hareketleri öngörülemez olabilmektedir. Bazı ışınlar, gökyüzünde dans ediyormuş veya titriyormuş gibi görünebilirler. Bu da kuzey ışıklarının güzelliğine ve büyüsüne katkıda bulunmaktadır.
- Dağılma: Dağılma auroraları, gökyüzünde bulanık, homojen lekeler olarak görünür. Bu tür bir parıltı sakin, parlak olmayan bir ışıktır. Gökyüzünde birkaç saate kadar kalabilir, ancak her zaman gece bile görünür değildir. Bazen yalnızca yüksek ışık hassasiyetine sahip bir kamera yardımcı olabilmektedir.
- Ayrık: Bu kuzey ışıkları kategorisi, genellikle manyetik hatlar boyunca uzanan parlak bir yapıdır. Ayrık auroralar kısa ömürlüdür – bazen sadece birkaç saniye kadar varlık gösterebilirler.
- Küresel: Aurora küresi, aynı zamanda kutup tacı olarak da bilinmektedir. Manyetik kutupların etrafında parlak dairesel veya oval bir halka olarak görünür. Bu tür aurora nispeten nadirdir ve etkileyici boyutu ve benzersiz şekli ile karakterizedir. Arklar veya ışınlar gibi diğer aurora türleri, küre ile birlikte olabilmektedir. Aynı zamanda halkayı kesebilmektedir.
Kuzey Işıkları Ne Sıklıkla Görülür?
Kuzeyde gökyüzünde aurora görmek, bir yolcu için kesin bir durum değildir. Bazı bölgelerde yılda 200’e kadar, kimilerinde ise sadece birkaç kez ortaya çıkabilmektedir. Ancak, bazı faktörler yolcuların bu eşsiz manzarayı görme olasılığını artırabilmektedir.
Aurora borealis‘in görülmesi, geomanyetik ve güneş aktivitesine bağlıdır. Sözde manyetik fırtınalar, aurora görme olasılığını artırır. Hatta aurora tahmini yapabilen özel web siteleri ve uygulamalar bulunmaktadır. Aynı zamanda, güçlü bozulmalar, olağan altı düşük enlemlerde bile auroraları tetikleyebilmektedir. Tıpkı Nisan 2023’te olduğu gibi.
Türkiye’nin En Güvenilir 30 Günlük 3 Hava Tahmini Sitesi
Kuzey Işıkları Nerelerde En İyi Görülür?
Aurora borealis genellikle gezegenin manyetik kuşağı etrafında geniş, düzensiz bir halka şeklinde görülmektedir. Bu kuşak yaklaşık 77-79 enlemleri arasında yer almakta ve 19 derece genişliğindedir. Kutuplara yakın bölgelerde, auroralar daha az sıklıkta gözlemlenir, genellikle auroral alt fırtınalar sırasında görünürler.
Kuzey ışıklarını görme deneyimi için en iyi yerler şunlardır:
- İsveç, İzlanda, Finlandiya;
- İngiltere veya İskoçya;
- Kanada veya Alaska.
Güney ışıkları ise esasen Antarktika ve Hint Okyanusu‘nda meydana gelir. Bununla birlikte, Avustralya‘nın Cape Willson‘unda, Tazmanya‘da, Yeni Zelanda‘da ve Arjantin’in güneyinde de görülebilirler.
Aurora Mevsimi: Kuzey Işıklarını Gözlemlemek İçin En İyi Zaman Nedir?
Bazen bir aurorayı gözlemlemek için birkaç gün veya hatta hafta beklemek gerekebilir; bu, bulunduğunuz bölgeye bağlıdır. Ancak, şansınızı artırmak için döngüsel doğasına odaklanabilirsiniz:
- Günlük: İzleyiciler en sık auroraları yerel saatle 21:00 ile 02:00 arasında gözlemler.
- Mevsimsel: Auroralar, bahar (20 Mart) ile Sonbahar (22-23 Eylül) ekinoksları arasında daha sık görülmektedir. Bu nedenle, “aurora avına” çıkmak için bahar veya sonbahar daha uygun olacaktır.
- Güneşsel: Güneşin 11 yıllık aktivite piki vardır. 2019-2020 yıllarında güneş, aktivite minimumundan geçerek yeni bir aşamaya girdi. Pik döneminin, dolayısıyla en parlak aurora türlerinin, 2025 yazı ve sonbaharında gerçekleşmesi beklenmektedir.
Şehir ışıkları ve yoğun bulutlar, sizi kutup ışıklarını görmekten alıkoyabilmektedir. Bu nedenle, auroraları dışarıda ve yalnızca açık havadayken gözlemlemek daha iyidir.
