Eşeysiz ve Eşeyli Üreme Nedir ? Eşeysiz ve Eşeyli Üreme Çeşitleri Nelerdir ?

Eşeysiz Üreme Nedir ?

Eşeysiz ve Eşeyli Üreme Nedir: Yaşayan organizmalarda yavruların, karşı cinse ihtiyaç duymadan sadece bir ebeveynin hücresinden oluşmasına (hayat bulmasına) “Eşeysiz Üreme” denir.

Üreme, yaşayan organizmaların korunmasını sağlar. Böylece yaşlı olanların ölerek, yerine yenileri üretilir. Canlı organizmalarda üreme iki ilginç yolla gerçekleşir. Bunlar, Eşeyli ve Eşeysiz Üreme’dir. Her iki açıdan da, süreçler farklı şekilde olmasına rağmen yeni üremeler yapılır. Biyolojik düzendeki yavrular, ana organizması tarafından üretilen genç organizmadır. Bir yavru, Eşeyli üreme veya Eşeysiz üreme ürünü olabilir.

Eşeysiz ve Eşeyli Üreme Arasındaki Farklar Nelerdir?

Eşeysiz Üreme:

• Sadece bir ebeveyn var.
• Serbest bırakılan sperm hücresi yoktur ve döllenme söz konusu değildir.
• Yavrular hücre bölünmesiyle üretilmektedir. Sonuç olarak, yavru ebeveyn ile özdeştir ve aynı genetik yapıya (DNA) sahiptir. Aynı DNA’ya sahip iki organizma için biyolojik terim “Klon” denir.
• Eşeysiz üreme; maya, amip ve bakteri gibi daha basit yaşam formlarında yaygındır.

Eşeyli Üreme:

• Burada, iki ebeveyn yer alıyor.
• Bir erkek ebeveyn sperm hücresi üretirken, diğer dişi ebeveyn yumurta hücresi üretir. Her iki hücreye “Gamet” denir.
• Bu gametler, döllenme adı verilen bir sürece katılır.
• Cinsel üremeden elde edilen değerler (yavrular) ebeveynler ile aynı değildir. Çünkü DNA (genetik özellikler) iki farklı bireyden gelmektedir.
• İnsanlar, sürüngenler ve memeliler gibi karmaşık yaşam formları cinsel yollar ile yeniden çoğalırlar.

Eşeysiz Üreme Çeşitleri Nelerdir?

Eşeysiz üreme türleri, Bölünerek Çoğalma, Tomurcuklanma, Rejenerasyon, Sporla Üreme, Parçalanma, Vejetatif Üreme vb.

Bölünerek Çoğalma:

Basit bir şekilde bölünerek çoğalma; bir hücrenin iki veya daha fazla hücreye bölünmesidir. Her küçük hücre, bir dişi(kız) hücre olarak bilinmektedir.

İkili Bölünme Nedir?

İkili Bölünme de, hücre kendisini aynı DNA’ya sahip, iki eşit özdeş parçaya ayırır. Çekirdek kendini ikiye (mitoza) bölerken, hücreden ayrılarak karşıt tarafına doğru hareket eder. Ortadaki sitoplazma daralarak bölünme tamamlanır. İki yeni hücre aynı DNA’ya sahip olacaktır.

Çoklu Bölünme Nedir?

Çoklu Bölünme de, hücre mitoz ile birçok hücreye bölünmektedir. Bu fizyonda, kist denilen koruyucu bir kaplama hücre üzerinde gelişir. Çekirdek daha sonra kendini, kistin içinde bulunan birçok yavru hücresinin çekirdeği haline getiren daha fazla çekirdeğe ayırır. Kist kırıldığı zaman, kız hücreleri serbest bırakılır.

Plasmodium (sıtma parazitleri) gibi bazı protozoanlarda çoklu fizyon örneği görülebilmektedir.

Tomurcuklanma İle Üreme:

Bu Eşeysiz üreme türünde, ana organizma kendisini, iki eşit olmayan bölüme ayırır. Tomurcuklanma işlemi hem çok hücreli hem de tek hücreli organizmalarda meydana gelebilmektedir.

Ana organizmanın bir tarafının küçük bir tomurcuğu (gelişmesi) ile başlar. Tomurcuk, organizmanın herhangi bir parçasından gelişebilmektedir. Ancak çoğu durumda, ana organizmalarda tomurcuk gelişimini destekleyen özel alanlar vardır. Daha sonra tomurcuk tamamen yeni bir organizma olarak ayrılmaktadır. Maya (tek hücreli organizma) gibi organizmalar, hidra (çok hücreli) gibi organizmalar, süngerler ve bazı solucanlar (düz kurt) bu şekilde çoğalırlar. İki yeni organizmanın özdeş DNA’sı olacaktır.

Mayada olgun hücreler daha büyük ve oval / küresel şekildedir. Hücre küçük soğanı geliştirir, sonra çekirdek kendini böler ve kendini dişinin tomurcuğuna bağlar ve sonunda yeni bir bireye ayrılır.

Rejenerasyon Nedir?

Rejenerasyon; özellikle basit bir organizmanın kayıp parçalarını yeniden büyütme kabiliyetidir. Basit organizmalar, rejenerasyonla kompleks organizmalardan daha başarılıdır. Örneğin, bazı yengeçler orijinal parçalarının kaybolmasından sonra yeni pençeleri veya vücut kısımlarını uzatabilir. Kaybolan vücut kısımlarının rejenerasyonu, çoğunlukla omurgasızlar da görülmektedir. Kırık pençenin yeni bir ıstakoz haline gelemeyeceğini unutmayın.

Bazı kertenkeleler (leopar gecko gibi) kuyruklarını kaybettiklerinde (otopsi) yeni kuyruklar oluşturabilirler.

Parçalanma İle Üreme:

Bu tür Eşeysiz üreme Rejenerasyon’a benzer. Ancak Rejenerasyondan farklı olarak, ana organizma birçok parçaya bölünebilmektedir. Aynı zamanda her parça tam bir bireye dönüşebilmektedir.

Algler ve su yosunların da bu parçalanma örneği görülebilmektedir. Spirogyra, tatlı su havuzlarında serbestçe yüzen yeşil bir alg’tir.

Denizyıldızı, ikiye kesildiğinde yeni bir birey gelişebilmektedir. Bazı solucanlar ve mantarlar, parçalanma ile çoğalabilen bu tür organizmaların iyi örnekleridir.

Spor İle Üreme:

Bu üreme şekli çiçekli bitkiler de tohum oluşumuna benzeyebilmektedir; ancak spor üretimi sadece çiçekli olmayan bitkilerde ve diğer mikroskopik organizmalarda meydana gelmektedir. Bu tür organizmaların örnekleri arasında mantarlar, yeşil algler, kalıplar, protozoa ve eğrelti otları bulunmaktadır.

Bilim adamları, bakterilerin spor yapabilme yeteneklerinin, farklı ekosistemlerde gelişmelerini sağladığına ve aynı zamanda olumsuz koşullardan ve çevresel dalgalanmalardan korunmalarını sağladığına inanmaktadır.

Sporülasyon terimi genellikle, koşullar sert olduğunda, bakteriler tarafından sporların üretilmesi anlamına gelir. Bu sporlar, koşullar uygun olana kadar uykuda kalabilmektedir.

Yaklaşık 9 endospor’a kadar spor yapan bir bakteri örneği Metabacterium polyspora‘dır. Bu bakterilerde, hücre kutuplarda spor üretir. Sporlar daha fazla spor üretmeye, uzamış ve olgun endosporlara dönüşmeye başlar.

Alglerde ana organizma, hücre bölünmesiyle küçük dairesel organlar olan 4-8 spor arasında üretim gerçekleştirir. Her spor iç hücrenin korunmasını sağlayan kalın bir dış kaplama mevcuttur. Her spor motildir (hareket etme kabiliyetine sahiptir) ve ana organizmadan salındığında, doğru koşullar altında ebeveyn ile aynı olan yeni bir organizmaya dönüşür.

Vejetatif Üreme:

Bazı bitkiler iki önemli nedenden dolayı bitkisel yapı üretirler: Bitkisel üretim ve bitkiler için gıda depolama amaçlı olarak. Bu bitkisel yapıların bazıları ampul soğanı, rizom, emici ve yumrular içerir.

Yukarıdaki tüm vejetatif yapılarda, ana bitkiden filizlenmenin iki yolu kullanılabilmektedir. Bunlar “Ayrılık” veya “Bölünme” dir. Aynı zamanda süreci tanımlamak için doğru kelimeleri kullanmak önemlidir.

Soğan İle Ayrılarak Çoğalma Nedir?

Yeni dikilen bitkiler filizlenerek soğanlarından yeni filizler verir. Nergis, lale ve zambak soğanları bu şekilde ayrılabilmektedir. Bazı soğanlar ana soğanın tabanına bağlanan küçük soğancıklar üretirler. Ayrıca yayılma için ana soğandan ayrılabilirler.

Yumru İle Bölünerek Çoğalma Nedir?

Bölünme (veya stok bölünmesi) halinde, genellikle göz veya gözü olan vejetatif yapılar, çok sayıda bölüme kesilebilmektedir. Bölümün her biri daha sonra tam bağımsız bir bitki üretmek için ekilebilmektedir.

Bölünme olayı doğal bir süreç değildir.

Vadi rizomlarının İris ve Zambakları bu şekilde bölünebilmektedir. Ayrıca Patates kök yumruları bölünebilmektedir. Bunun yanında bölümdeki parçalar canlanarak yeni patatesleri oluşturmaktadır.

Vejetatif Yayılım Nedir?

Yeni bitkiler, özellikle bazı bitkilerin kökleri, gövdeleri ve yaprakları gibi bitkisel yapılardan üretilebilir. Süreç doğal veya yapay olabilmektedir.

Kökler

Tatlı patates, begonya ve dahlia gibi bazı kökler, depolama yapıları olarak işlev gören şişmiş köklere sahiptir. Yumrular ebeveynler ile aynı genetik makyaja sahip yeni bitkilere dönüşebilmektedir. Sapların tabanındaki tomurcuklu yumrular ayrılabilir ve onlardan yeni bitkiler üretilebilir.

Saplar

Birçok bitkide sapların üzerinde tomurcuklar vardır. Soğan, nergis ve çilek yeni mahsuplara başlayabilmektedir.

Yapraklar

Begonya gibi bazı yaprakların üzerinde tomurcuklar vardır. Genellikle, bu tür yapraklar yere değdiğinde, bağımsız bitkiler haline gelen yeni bitkiler gelişir. Özellikle Bunlar kesilebilir ve yeni bitkiler oluşması için ekilebilir.

Yapay Bitkisel Yayılma Nedir?

Bitkilerin suni yayılımı dört ana işlemi içerir.

Aşılama

Bu işlem, bir bitkinin sürgün sisteminin (filiz olarak bilinir) başka bir bitkinin kök sistemi ile (stok olarak bilinir) birleştirilmesi yöntemidir. Aynı zamanda aşılanan dal ve kök birbirine çok yakın olduğu yerlerde birleştirilebilmektedir. Her ikisi de çapraz olarak kesilir ve birbirine bakacak şekilde yerleştirilir. Daha sonra bantlanırlar ve zamanla iyileşirler.

Kesim

Güller ve şeker kamışı gibi bitkiler düğümlerin ve dal noktalarından kesilebilmektedir. Bu noktalar daha sonra nemli topraklara yerleştirilmektedir. Bir süre sonra, noktalarda yeni kökler gelişir ve yeni bitkiler büyümeye başlar.

Kök, yaprak ve kök kesimi olmak üzere üç kategoriye ayrılan birçok kesme tekniği vardır. Kök kupürleri sert ağaç, yarı sert ağaç ve yumuşak ağaç kesimini içerir. Yaprak kesimi yaprak kanadı kesme, yaprak damar kesimi, yaprak tomurcuğu kesme ve yaprak kenarı kesmeyi içerir. Üçüncü kategori kök kesme.

Katman

Ahududu gibi bazı bitkilerde, kök bitkinin etrafındaki topraklarda bükülebilir ve gömülebilir. Bir süre sonra, köklü kökler kökten gelişir. Kökün bu kısmı tabaka olarak bilinmektedir. Kök daha sonra yeni bir bitkiye dönüşebilmektedir.

Doku Kültürü

Bu modern teknikte, ana bitkiden ayrılan doku, özel bir yetiştirme ortamında ve belirli koşullar altında yerleştirilmektedir. Doku, yeni bitkiler üretilinceye kadar ortamda bulunan besinlerden beslenmektedir. Orkide, Krizantem ve Kuşkonmaz, doku kültürü ile yetiştirilen bitkilerin örnekleridir.

Eşeysiz ve Eşeyli Üremenin Faydaları ve Zararları Nelerdir?

Eşeysiz Üremenin Avantajları

• Daha Fazla Yavru: Kısa bir süre içinde, tek bir ebeveynden daha fazla birey üretilebilmektedir.
• Özdeş Yavrular: Bireysel olan organizmalar ebeveyn ile benzer genetik özellikleri barındırmaktadır. İyi genetik özellikler korunmaktadır.
• Daha Az Zaman ve Enerji: Ebeveynin üreme için bir eş bulma ihtiyacı yoktur. Ek olarak, bölümler iyi gelişmiş bireyler olduğundan ebeveyn bakımına gerek yoktur.
• Kolay Dağıtım: Yeni kolonilere başlamak için yavrular kolayca başka yerlere taşınabilmektedir.

Eşeysiz Üremenin Dezavantajları

• Daha Az Dayanıklı: Çevresel koşullardaki değişiklikler, genlerinde herhangi bir değişiklik olmadığı için organizmaları kötü etkileyebilir. Bir hastalık, o organizmanın tüm kolonisini kolayca temizleyebilmektedir.

Eşeyli Üremenin Avantajları

• Daha İyi Direnç ve Uyum: Cinsel üremeden doğan yavrular ebeveynlerden ve kardeşlerden farklı genetik makyajlara sahiptir. Bu durum yavruların olumsuz çevresel koşullarına ve hastalıklara dayanabildiği anlamına gelir.
• Çeşitlilik: Genlerin yeniden karıştırılması nedeniyle yeni yavrularda çeşitlilik vardır ve bu doğal seçilim ve evrimde yeni organizmalara yardımcı olur.

Eşeyli Üremenin Dezavantajları

• Daha Az Yaygın: Hem erkek hem de dişi cinsiyetlerin gerekliliği, eşeysiz üremeden daha az cinsel üreme sağlar. Özellikle karşı cinsler için çiftleşme şansı bulmak ve rekabet etmek için daha fazla zaman ve enerji gerekmektedir.
• Daha Uzun Gebelik Periyotları: Çocuğun doğana kadar gelişmesi ve olgunlaşması genellikle daha uzun zaman alır. Örneğin, fil yavrularının gelişmesi ve doğması 624 gün sürer.