Anadolu Uygarlıkları: Hititler
Hititler, M.Ö. II.bin yıl başlarında Anadolu’ya gelerek zamanla Büyük Hitit Devleti’ni kurdular. Kökenleri ve geliş yolları hakkında kesin bilgi yoktur. Ancak Boğazköy’de çıkan ve birçok dilde yazılmış olan çivi yazılı Devlet Arşivi, Alişar ve Kapadokya Tabletleri, Hititler hakkında bilgi veren önemli yerli belgelerdir. Ayrıca Mezopotamya ve Mısır’da bulunan belgeler ile eski Yunan eserlerinde ve Tevrat’ta da Hitit tarihi hakkında bilgi mevcuttur. Hitit hiyeroglifi ile yazılan belgelerin okunması halinde Hitit tarihi aydınlanacaktır.
Hititlerin Siyasi Tarihi
Bazı tarihçiler, Hitit siyasi tarihini; Eski Krallık, Yeni Krallık, Geç Hitit Şehir Devletleri olmak üzere üçe ayırırlar.
Yakın yıllara kadar, Eski Krallık ile Yeni Krallık devirleri arasında 200 yıllık bir Karanlık Devir bulunduğu kabul edilirdi. Oysa son zamanlarda bulunan bazı belgeler ancak 50 yıllık bir karanlık devir bırakmıştır. İleride yeni buluntularla, karanlık kalan bu yarım yüzyıllık dönem aydınlığa kavuşacaktır.
Eski Krallık (M.Ö. 1800 – 1400)
Hitit Devleti’ni I. Anitta kurmuştur. Daha sonra torunu I. Labarnaş geçti. Labarnaş faydalı hizmetler yaparak Eski Krallık döneminin ünlü hükümdarı oldu. Devletin sınırlarını genişletti ve kendisinden sonra gelenlere unutulmaz bir önder oldu. Labarnaş’ın ölümünden sonra yerine oğlu I. Hattuşil (Hatulluş) geçti. Hattuşil kendinden önceki dönemi aydınlatan bir vasiyetname bıraktı. Ülkede çıkan ayaklanmaları bastırıp Halep üzerine çıktığı seferde öldü. Onun yerine oğlu I. Murşil (Mursiliş) geçti. Murşil, memlekette gerçek dirlik ve düzeni sağladı. Daha sonra Halep şehrine sefer düzenleyerek Kargamış’ı zaptedip, babasının öcünü aldı.
Ayrıca eski krallığın en parlak devri I. Murşil zamanıdır. I. Murşil iyi bir idareci ve cesur bir hükümdardı. Onun döneminde Hititler, Ön Asya’nın büyük bir devleti haline gelmiştir. Fakat bir saray entrikası sonunda öldürüldü. Karışıklıklar ve taht kavgaları yüzünden ülke kanştı. Yüz yıl süren bu sarsıntıyı I. Murşil’in halefi Telepinuş önledi(M.Ö. 1510). Karışıklık ve isyanlara son verdi. Çoğu devletleri itaat altına alarak birliği sağladı. Bir daha kargaşa çıkmaması için yeni bir anayasa düzenledi.
Yeni Krallık (M.Ö. 1400 – 1200)
Hititlerin Mezopotamya’daki Babil Devleti’ne saldırısından sonra Babil Devleti toparlanamadı. Babil ve Mısırlıların sarsıntı içinde bulunması, Hitit ve Asurluların toparlanıp kalkınmalarına fırsat verdi. Daha sonra II. Tuthaliya, Yeni Hitit Krallığı’nı kurdu. M.Ö. 1400 tarihinde Hitit Devleti’nin başına Şuppilulima geçti. Cesur bir kumandan ve iyi bir diplomat olan Şuppiluliuma, Anadolu’nun birliğini sağlamak için Kastamonu tarafında yaşayan Gaşkaları zararsız hale getirdi. Aynı zamanda Suriye prensliğini anlaşma yoluyla elde etti. Suriye’nin Kadeş gibi bazı şehirlerini de ele geçirdi.
Daha sonra Mitannilerin iç kanşıklığından faydalanarak savaş sonunda Halep’i aldı. Babil’e kaçan Mitanni prensini himaye edip, kızını da vererek yardımcı oldu. Ancak Mitanni Devleti’nin Hitit prenslerinden birisinin Mısırlılar tarafından öldürülmesi Hitit ve Mısırlıların arasını açtı. Ancak Şuppiluliuma, Mısır’a karşı bir öç savaşına hazırlandığı sırada, bulaşıcı bir hastalığa yakalanarak öldü (M.Ö. 1346). Yerine oğlu II. Murşil geçti (M.ö. 1343-1313). Güvenliği sağlayarak dış seferlere yöneldi. Önce batıdaki Arzavalılar ile müttefiklerini yendi. Daha sonra Kuzeyde Gaskalarla savaştı. Aynı zamanda Doğu’da Van bölgesini memlekete kattı. Sonra Kuzey Suriye’ye girdi. II. Murşil içeride ve dışarıda gösterdiği bu başarıyı tabletlere yazdırarak Boğazköy’de saklattı. Onun zamanında Hitit Devleti çok kuvvetlendi. Ayrıca Mısır, Akad ve Asurlulara gücünü kabul ettirdi.
Kadeş Savaşı (M.Ö. 1296)
Kadeş Savaşı’nın gerçek sebebi, Hitit ve Mısır devletlerinin zengin bir ülke olan Suriye’yi paylaşamamalanydı. Mısır Firavunu II. Ramses, Suriye’yi almak istiyor ve Şuppiluliuma’nın siyasetini devam ettiren Hitit Krali Muvattaliş de Suriye’den bir türlü vazgeçmiyordu. Hititlerin hakimiyetinde bulunan Kuzey Suriye’deki Elba Prenslerinin Hitit Kralı ile aralarının açılması ve II. Ramses’in yardım etmesi savaşa sebep oldu.
Savaş milattan önce 1296 yılında kutsal Kadeş şehri yakınında oldu. Ayrıca savaş öncesi bir savaş hilesi taktiği uygulayan Hititler, Mısır kuvvetlerini ikiye bölerek savaş arabalarını araya soktular. Böylelikle ilk anda Mısır kuvvetlerini bozdular. Ama II. Ramses ihtiyat kuvvetlerini zamanında harekete geçirerek durumu düzeltti. Yağmaya dalan Hitit ordusu üstünlüğünü yitirince iki taraf da kesin bir netice alamayarak savaş alanından çekildi.
Hitit ordusunda çıkan bir ayaklanma neticesinde Muvattaliş öldürüldü. Bundan sonra da Hitit ve Mısırlılar arasındaki savaş bir süre devam etti. Asurluların Mitanni ülkesini ele geçirip, ön Asya’da tehlikeli olmaya başlamaları, Hitit-Babil ittifakının gevşemesi, Hitit Kralı III. Hattuşuli’yi barış için harekete geçirdi. Kızını II. Ramses’e vererek Mısırlılarla akrabalık kuran III. Hattuşili, damadı II. Ramses’i ziyaret etmek için Mısır’a gitti. Kuzey Suriye’nin Hititlerde kalması kaydı ile Mısırlılarla Kadeş Antlaşması’nı imzaladı. Böylece Kadeş Antlaşması ile Hitit ve Mısır devletleri arasındaki 15 yıllık mücadele son buldu.
Tarihin İlk Yazılı Antlaşması
Kadeş Antlaşması (M.ö. 1280), devrin zenginliğine uygun gümüş bir levhaya, o dönemin diplomatik lisanı olan Akadça ile yazdırılan tarihinin ilk yazılı antlaşmasıdır.Bu antlaşma denk şartlara dayanan bir savunma ve garanti hükümleri taşımaktaydı. Tercümesi 3-4 kitap sahifesidir. Ayrıca bu antlaşmanın önemli hükümleri şunlardır;
- Tanrıların siyasetine uygun olarak, iki büyük devlet arasında sonsuza kadar sürecek bir barış ve kardeşlik kuruldu.
- İki hükümdar, birbirinin ülkesine saldırmayacak, daha evvelki dostluk anlayışını korunacaklardı.
- Ayrıca iki ülkeden biri, düşman saldırısına uğrar veya ayaklanma olursa hükümdarın yardım istemesi halinde diğer hükümdar yardıma koşacak. Eğer kendisi gidemezse yardım gönderecekti.
- İki memleketten birinden diğerine sığınanlar geri verilecek, fakat bunlara ceza verilmeyecek. Aynı zamanda kendilerinden faydalanılmayacak ve ailelerine zarar verilmeyerek, affedileceklerdi.
Hitit Devletinin Son Zamanları ve Yıkılması
III. Hattuşil’in ölümünden sonra Hitit ülkesinde karışıklıklar ve iç savaşlar çıktı. Hitit onfederasyonuna(birlik) bağlı bazı devletler birlikten ayrılınca Hitit hakimiyeti sarsıldı. Nihayet batıdan gelen kavimler ve “Deniz Kavimlerinin” gücü ile Hitit Devleti M.Ö. 1200 tarihlerinde tamamen yıkıldı.
Geç Hitit Devletleri (M.Ö. 1200 – 1700)
Ege yöresinden gelen Deniz Kavimleri göçü, M.Ö. XII. yüzyılın sonlarına doğru şiddetlendi. Dolayısıyla bu göçler sonunda Büyük Hitit Devleti’nin dışında Mitanni ve Kasit devletleri de yıkıldı. Aynı zamanda Anadolu’da Frig ve Urartu devletleri kuruldu. Güney Anadolu ve Kuzey Suriye’ye çekilen Hititler yeni Hitit Şehir Devletleri kurdular. Özellikle bunların en önemlileri Malatya, Maraş, Zincirli, Sakçagözü, Kumuklu ve Kargamış’tır. Ayrıca bunlara Geç Hitit Devletleri denir.
Hitit Şehir Devletleri’nin en önemlisi Kargamış’tır. Kargamış Şehir Devleti’nin önemi Anadolu, Mezopotamya ve Mısır’ı bağlayan yol kavşağında bulunmasıydı.
Asurlular, Geç Hitit Şehir Devletleri’nin çoğunu haraca bağlayarak birer Asur vilayeti haline getirdiler. Geç Hitit Şehir Devletleri, Büyük Hitit Devleti’nin devamı sayılmaktadır.
