Hücre Bölünmesi Nedir ?
Hücre Bölünmesi Nedir: Hücrenin bölünerek yeni hücreler oluşturmasına hücre bölünmesi denir. Bu bölünme mitoz ve mayoz bölünme olarak iki farklı şekilde gerçekleşir.
Mitoz ve Mayoz Bölünme Nedir ?
1-Mitoz Bölünme:
Mitoz bölünme belirli bir büyüklüğe erişmiş hücreden, boğumlanma veya ara lamel oluşumu ile aynı kalıtsal özelliklere sahip iki yeni hücre oluşmasıyla gerçekleşen hücre bölünmesidir. Bu bölünme vücut hücrelerinde görülür.
Mitoz bölünmede kromozom sayısı sabit kalır ve bir hücreden iki hücre oluşur. Örneğin 64 kromozomlu bir hücre mitoz bölünmeye uğradığında, 64 kromozomlu 2 yeni hücre oluşur.
Mitoz bölünme amip gibi tek hücreli canlılarda üremeyi, kedi gibi çok hücreli canlılarda ise büyümeyi ve gelişmeyi sağlar. Çok hücreli canlılarda yıpranan ve bozulmaya uğrayan dokuların onarılması da yine mitoz bölünme ile gerçekleşir.
Mitoz bölünme sayesinde insanda büyüme 20’li yaşlara kadar devam eder. İnsanda olgunlaşmış kas hücreleri, çizgili kas hücreleri ve sinir hücrelerinde mitoz bölünme gerçekleşmez. Sinir hücrelerine zarar veren bir darbe ise kalıcı hasar bırakabilir.
Çok hücreli canlılarda hücre bölünmesi vücudun birçok bölümünde hayat boyu devam eder. Örneğin insan bağırsağındaki hücreler her beş günde bir yenilenmektedir. Ayrıca her dakika 2 milyondan fazla gerçekleşen kemik iliği hücresinin bölünmesi de alyuvar hücrelerinin sayısını koruyarak insan yaşamının devamını sağlar. Bu bölünmelerin temelinde mitoz bölünme yer alır.
Mitoz Bölünmenin Evreleri:
A)İnterfaz:
Hücrenin yaşamının en büyük sürecidir. Hücre bu süreçte bölünme için yeterli olgunluğa erişir. Sürecin sonunda DNA ve sentrozomlar eşlenerek iki katına çıkar.
B)Mitoz:
Çekirdek Bölünmesi, 4 farklı evreden oluşur;
1)Profaz: Mitozun başlangıç evresidir. Bu evrede sitoplazma bir takım değişikliklere uğrar. Kromatin iplik kısalıp kalınlaşır. Bu sayede kromozomlar meydana gelir. Kardeş kromatidler oluşur. Çekirdekçik ve çekirdek zarı erirken iğ iplikleri oluşturulur.
2)Metafaz: Bu evrede kinetokorlarından iğ ipliklerine tutunmuş kromozomlar, hücrenin ekvatoruna dizilir. Özellikle kardeş kromatidler birbirlerinden ayrılmaya başlar.
3)Anafaz: Kromozomun sentromerleri ayrılır. Birbirinden ayrılmış olan kardeş kromatidler kutuplara çekilir. Kardeş kromotitler bu evrede kromozom olarak adlandırılmaktadır.
4)Telofaz: Profazda gerçekleşen değişimler eski haline döner. Kromozomlar hücrenin karşı kutuplarına ulaştığında iğ iplikleri erir. Kromozomlar tekrar kromatin iplik haline geçerler. Çekirdekçik ve çekirdek zarı tekrar yapılmaktadır. 2 çekirdekli hücre, bölünmeye hazır haldedir.
C)Sitokinez:
Sitoplazma bölünmesi, hücrenin ikiye ayrıldığı evredir. Organellerin paylaşıldığı bu evrede çekirdek bölünmesi tamamlandığında bölünme başlar. Bu bölünme hayvan hücrelerinde boğumlanma ile, bitki hücrelerinde ise ara lamel oluşumuyla tamamlanmaktadır.
2-Mayoz Bölünme:
Mayoz, 2n kromozomlu hücrelerde kromozom sayısını yarıya indirerek n kromozomlu gametler oluşmasını sağlayan hücre bölünmesidir. Bir başka deyişle, eşeyli üremede görülen mayoz bölünme vücudumuzda üreme hücrelerinde görülmektedir. Bununla birlikte, bölünme sonucunda 4 yeni hücre meydana gelir.
Kromozom sayısı yarıya inen hücre, döllenme sırasında başka bir gametle birleşerek eski kromozom sayısına dönmüş olur. Bu özelliğiyle mayoz bölünme kuşaklar boyu kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar.
Mayoz bölünmede iki farklı genetik özellikleğe sahip gamet birleştiği için genetik çeşitlilik oluşur. Aynı şekilde Mayoz bölünmede DNA üzerinde bulunan hata ve eksiklikler farklı genlerle tamamlandığı için sağlam bireyler meydana gelir, insan neslinin devamı sağlanır.
Mayoz Bölünme İki Farklı Ana Evreden Oluşur;
1)Mayoz-1
Bu evrede gametlerin birleşmesiyle kromozomlar arası gen alışverişi yapılmaktadır. Özellikle farklı özelliklere sahip kromozom çeşitleri oluşur. Dört ara evreden oluşur;
a)Profaz-1: Farklı iki gametden gelen homolog kromozomlar birleşerek 4 kromatidli yapıları oluştururlar. Kısacası bu evrenin en önemli olayı kromatin ipliklerinin gen aktarımı yapmasıyla oluşan krossing over olayıdır. Son olarak, ilerleyen süreçte kromatin iplikleri kromozomları oluştururlar, çekirdekçik ve çekirdek zarı eriyerek kaybolur.
b)Metafaz-1: Dörtlü kromatitler hücrenin ekvatoruna dizilirler ve iğ ipliklerine tutunurlar.
c)Anafaz-1: İğ ipliklerinin kısalıp kalınlaşması sonucu, homolog kromozomlar birbirinden ayrılmaktadır. Özellikle evrenin sonunda homolog kromozomlar zıt kutuplara çekilmektedir.
d)Telofaz-1: Profaz safhasında oluşan görülen değişikler eski haline döner. Bunun yanında kromozomlar tekrardan kromatin ipliklerine dönüşür, çekirdek zarları oluşur. İki çekirdekli hücre, bölünmeye hazır haldedir.
Sitoplazma Bölünmesi: Hücre bölünmesi mitoz bölünmeyle aynıdır. Hayvan hücrelerinde boğumlanma ile bitki hücrelerinde ara lamel oluşumuyla gerçekleşir.
2)Mayoz-2
Bu evre mitoz bölünmeyle aynıdır. Bunun yanında tek farkı DNA eşlenmesinin görülmemesidir. Özellikle Profaz-2, Metafaz-2, Anafaz-2, Telofaz-2, Sitokinez-2 evrelerinden oluşan mayoz-2; n kromozomlu 4 yeni hücre meydana getirir.
