Algı Nedir ? Algının Özellikleri ?
Algı, beyne ulaşan duyumların, beyin tarafından örgütlenip, yorumlanarak anlamlı bir hale getirilmesidir. Algı, uyarıcı ve duyumlara bağlı olarak gelişir.
Algının Özellikleri:
Uyarıcıların, duyumsanıp algı haline getirilmesi gelişigüzel bir süreç değil, belli ilkeler çerçevesinde ulaşan bir süreçtir.
A- Seçicilik: Algının özelliklerinden biridir. Duyu organlarımıza bir anda birden fazla uyarıcı gelmesine rağmen biz sadece bazılarını algılarız. Bu durumda seçiciliği belirleyen özellik dikkattir. Dikkati de ya kişisel özellikler ya da uyarıcının özelliği belirler.
1. Dikkati belirleyen uyarıcı yapısına ilişkin özellikler:
– Şiddet ve büyüklük: Şiddet ve büyüklük arttıkça algılanma olasılığı da artar.
– Kontrast: Kontrast algılamayı arttırır. Örneğin beyazlar içindeki bir siyah daha fazla dikkat çeker.
– Hareket: Hareket halindeki uyarıcılar daha fazla dikkat çeker.
– Tekrar: Tekrarlanan uyarıcılar daha fazla algılanma olasılığına sahiptir.
– Gariplik ve yenilik: Kişiye yeni ve garip gelen şeyler daha fazla dikkat çeker.
2. Dikkatli belirleyen bireysel etkenler:
– İhtiyaçlar: Bireyin ihtiyaçları hangi uyarıcıya dikkat edileceğinin göstergesidir.
– Beklentiler: Bireyin beklentileri uyarıcıda dikkati etkiler.
– İlgiler: Bireyin ilgisinin hangi uyarıcının algılanacağını belirler. Ayakkabı boyacısının ayakkabıya bakması gibi.
– Öğrenme: Bireyin daha önceki öğrendikleri hangi uyarıcılara ilgi gösterileceğinin belirtisidir.
B- Değişmezlik: Algıladığımız nesnenin şekli değişmez. Algıda şekil değişmezliği renk ve parlaklık değişmezlikleri vardır. Örneğin; bir tabağın şekli nereden bakarsak bakalım aynıdır.
C- Örgütleme: Duyu organlarımız uyarıcılara tek tek değil, anlamlı ilişkiler bütünü içinde algılar. Örneğin bir insanın yüzünü göz, burun ağız olarak ayrı ayrı değil bir bütün yüz olarak algılarız.
Şekil-Zemin Algısı: Nesnelerin içinde veya üzerinde bulundıkları ortamdan ayrı olarak algılanmasıdır.
– Gruplama: Birçok uyarıcının aynı anda algılanması durumunda bu uyarıcıların anlamlı şekilde birleştirilmesidir. Bu gruplamada yakınlık ya da benzerlik ve devamlılık gibi ipuçları kullanılır.
– Tamamlama: Eğer uyarıcının arasında boşluklar varsa, bu boşluklar doldurulmuş olarak algılanır. Örneğin kesik çizgilerle yazılmış bir “A” harfini bir bütün yani tamamlanmış olarak algılarız.
D- Derinlik Algısı: Gözümüzün ağ tabakası sağ-sol ve alt-üst olmak üzere iki boyutlu olarak algılar. Bunun içinde bir üçüncü olarak algılanan boyutta derinliktir. Tek gözle algılanabilen ipuçları monoküler, çift gözle algılanabilenler ise binoküler ipuçlarıdır.
A- Monoküler İpuçları:
– Gölgeler: Işığa bağlı bölge ve parlaklıklar derinlik algısına yardımcı olur.
– Araya Girme: Bir nesnenin başka bir nesnenin görünmesini kısmen engellemesidir.
– Açıklık: Ayrıntılı görünenleri yakında, çizgiler şeklinde görüneni de uzakta algılarız.
– Göreli Yükseklik: Yüksek olan nesneler kısa olanlara göre daha uzakmış gibi algılanır.
– Doğrusal Perspektif: Büyüklüklerini bildiğimiz nesneleri uzaktayken birbirine daha yakın görürüz.
B- Binoküler İpuçları:
– Ağtabakasal Farklılık: İki göz arasında bulunan bir kaç santimetrelik bir uzaklık gözlerin ağtabakasına düşen imgelerin farklı olmasına neden olur.
– Konverjans: Uzakta olan bir nesneyi bize yaklaştıkça daha ne görebilmek için gözbebeklerimizde birbirine yaklaşır.
Algı Yanılması Nasıl Olur ?
İnsan genelde bir yerde gördüğü bir nesneyi başka bir ortamda gördüğü zamanda tanır. Bazen de bazı algı yanılmalarının kurbanı oluruz. Miller Layer illüzyonu olarak bilinen iki ucu içe ve dışa oklanmış olan çizgiler uzunlukları aynı olmasına rağmen farklıymış gibi algılanır.
Algıda Öğrenmenin Yolu:
İlkçağdan beri algının kanıtsal yani doğuştan mı varolduğu (Descartes Kant) yoksa öğrenmeyle mi elde edildiği (Locke-Barley) tartışılmaktadır.
Algı nedir sorusuna iyi cevap olabilecek örneklerden birisini de Hering vermiştir. Hering‘de algısal özelliklerin doğuştan geldiğini savunur ve buna örnek olarak ağtabakasını gösterir. Helmholtz ise algının öğrenme yoluyla kazanılabileceğini savunur.
