1945-1950 Yılları Arasında Türkiye’de Meydana Gelen Siyasi, Sosyal Ve Ekonomik Gelişmeler Nelerdir ?
Siyasi Gelişmeler:
1945-1950 yılları Türkiye’si gelişmeleri:
- Türkiye’nin 26 Haziran 1945’te Birleşmiş Milletler Antlaşması’nı imzalaması Türkiye’de çok partili hayata geçişin önünü açmış, özellikle 18 Temmuz 1945’te Nuri Demirağ tarafından Milli Kalkınma Partisi ve 7 Ocak 1946’da ise Celal Bayar’ın genel başkanlığını üstlendiği Demokrat Parti kurulmuştur.
Dörtlü Takrir:
Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü tarafından CHP meclis grubuna sunulan önergedir. Önergenin reddi sonrası partiden istifa eden Celal Bayar; aynı zamanda partiden ihraç edilen Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü Demokrat Partiyi kurmuşlardır.
- 21 Temmuz 1946 seçimleri Türkiye’nin ilk çok partili ve tek dereceli seçimleri olmuştur. Bu seçimler sonucunda CHP iktidarı devam ederken DP ise muhalefet olarak mecliste yer almıştır.
12 Temmuz Beyannamesi (1947):
Çok partili hayatın ilk yıllarında partiler arasında yaşanan gerginlikleri yatıştırmak üzere Milli Şef tarafından yayımlanmıştır. Türk demokrasisinde önemli yer tutan bu beyanname ile Cumhurbaşkanı İnönü partilere eşit mesafede olacağını vurgulamış, partiler arasında hakem rolü üstlenmiştir.
- 1948’de Demokrat Parti içerisinde yer alan muhalif vekiller partiden ayrılmış; aynı zamanda Mareşal Fevzi Çakmak’ın genel başkanlığını üstlendiği Millet Partisi’ni kurmuşlardır.
- 1950 seçimleri öncesi Milletvekili Seçim Kanunu’nda yapılan değişiklikle “Gizli Oy Açık Sayım” usulüne geçilmiştir.
- 14 Mayıs 1950’de gerçekleşen genel seçimler sonucunda CHP’nin 27 yıllık iktidarı sona ermiş ve DP iktidara gelmiştir.
- 22 Mayıs 1950’de gerçekleşen Cumhurbaşkanlığı seçimi sonucunda ise Celal Bayar Cumhurbaşkanı seçilmiş ve 12 yıl süren Milli Şef Dönemi de sona ermiştir.
Ekonomik Gelişmeler:
- Devletçi ekonomiden liberal ekonomiye geçişin ilk adımı niteliğindeki 7 Eylül 1947 Kararları ile Türk lirasının değeri % 50 oranında düşürülmüştür.
- Marshall Planı çerçevesinde gelecek yardımlara yönelik 1947’de “Türkiye İktisadi Kalkınma Planı” hazırlanmıştır.
- 1948’de IMF, Dünya Bankası ve OEEC’ye üye olan Türkiye aynı tarihte Marshall Planı çerçevesinde ilk ekonomik yardımları almaya başlamıştır.
Demokrat Parti Dönemi (1950-1960)
Siyasi Gelişmeler:
- 1950 seçimlerinin ardından Adnan Menderes’in başbakanlığın da Demokrat Parti Dönemi başlanmıştır.
- Atatürk Dönemi’nde açılan Halkevleri 1951’de kapatılırken, özellikle aynı yıl “Atatürk’ü Koruma Kanunu” çıkarılmıştır.
- 1953’te Atatürk’ün naaşı Etnografya Müzesi’nden alınarak Anitkabir’e nakledilmiştir.
- İnönü Dönemi’nde açılan Köy Enstitüleri 1954’te kapatılmıştır.
- 1955’te Atatürk’ün Selanik’teki evinin bombalandığı haberi üzerine ortaya çıkan 6-7 Eylül Olayları üzerine üç büyük şehirde sıkıyönetim ilan edilmiştir.
- 1957’de Atatürk’ün öngördüğü Üniversite Erzurum’da Atatürk Üniversitesi adıyla açılmıştır.
- Halk ile bütünleşmek amacıyla Vatan Cephesi’ni kuran DP, 1957 seçimlerinden de iktidar partisi olarak çıkmıştır.
- Muhalefetin ve basının halkı ve orduyu iktidara karşı kışkırttığını öne süren DP; özellikle söz konusu iddiaları araştırmak üzere 1960’da meclis içerisinde Tahkikat Komisyonu’nu kurmuştur. Bunun yanında, komisyonun çalışmalarından rahatsızlık duyan Harp Okulu öğrencileri 21 Mayıs 1960’da Ankara’da yürüyüş yapmıştır.
- 27 Mayıs 1960’da TSK içerisinde yer alan cunta ülke yönetimine el koymuş; bundan dolayı başta Cumhurbaşkanı Celal Bayar Başbakan Adnan Menderes, Genelkurmay Başkanı Rüştü Erdelhun ve birçok DP’li vekil tutuklanmıştır.
- ” Yassıada da başlayan davaların sonucunda sanıklardan; Adnan Menderes, Fatih Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan hakkında verilen idam cezası İmralı Adası’nda uygulanmıştır.
- 27 Mayıs’tan 1960’dan 15 Ekim 1961’e kadar geçen sürede ülke yönetimini başkanlığını; emekli Orgeneral Cemal Gürsel’in yaptığı MBK (Milli Birlik Komitesi) üstlenmiştir.
555 K Olayı (1960):
Demokrat Parti karşıtı öğrencilerin gerçekleştirdiği protesto eylemidir. Adını 5. ayın 5. günü saat 5 civarında Kızılay’da vuku bulmasından alan bu gösteri; cumhuriyet tarihinde ilk “sivil itaatsizlik” eylemi olarakta bilinmektedir.
Ekonomik Gelişmeler:
- Sanayi alanında özel sektör desteklenmiş devlete ait kuruluşlar geliştirilerek yenileri açılmıştır. Bunlardan;
1950’de Makine ve Kimya Enstitüsü (MKE)
1951’de Denizcilik Bankası
1952’de Et ve Balık Kurumu
1954’te Devlet Malzeme Ofisi
1954’te TPAO (Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı)
1955’te Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikaları (SEKA)
1960’da ise Ereğli Demir ve Çelik Fabrikası açılmıştır
1951’de “Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu” çıkarılmış da da bekleneni verememiştir.
- İnşaat, karayolu, sanayi ve tarım alanındaki yatırımlara öncelik verilen DP Dönemi’nde; Marshall yardımlarının da etkisiyle tarımda makineleşme artmış, Tarımın etkisiyle ekonomide büyüme yaşanmıştır.
- 1953’te ekonomide zayıflama süreci başlamış dış ticaret açığı ise giderek büyümüştür. 4 Ağustos 1958 Kararları sonucunda Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk dış borçlanma ve IMF ile Stand by Antlaşması yapılmıştır.
